اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD)
بیش فعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی رشدی در بین کودکان است، به طوری که حدود سه تا پنج درصد کودکان در سنین مدرسه به بیش فعالی مبتلا هستند. میزان شیوع در پسران بیشتر از دختران است. در این اختلال الگوی پایداری از فعالیت بیش از حد، کم توجهی و رفتارهای تکانشی دیده می‌شود. نشانه‌های بیش فعالی در کودکان معمولا قبل از ورود آنان به مدرسه بروز می‌یابد
سن و نحوه‌ی تشخیص بیش فعالی
ADHD در کودکان در سنین مختلف تشخیص داده می‌شود. این اختلال در نوزدان نیز ممکن است وجود داشته باشد، ولی به طور معمول علائم و نشانه‌های آن، قبل از هفت سالگی بروز پیدا می‌کند. از آنجایی که یکی از بارزترین نشانه‌های کودکان بیش فعال عدم تمرکز و بی توجهی آن‌هاست، معمولا در دوران مدرسه توسط معلم و یا والدین مشخص می‌شود. این اختلال توسط روانشناس کودک و همچنین با استفاده از مصاحبه بالینی تشخیص داده می‌شود.
انواع بیش فعالی در کودکان
با توجه به مشکلاتی که ADHD برای کودک به وجود می‌آورد، این اختلال را در سه دسته کلی طبقه بندی می‌کنند، هر کدام از آن‌ها را در ادامه شرح داده‌ایم:
اختلال بیش فعالی از نوع بی توجهی
کودکان با اختلال بی توجهی، فعالیت زیادی ندارند در واقع مشکل اصلی این کودکان عدم توجه و عدم تمرکز می‌باشد. به همین دلیل ممکن است به سادگی اختلال در آن‌ها شناسایی نشود.
اختلال بیش فعالی از نوع تکانشگری
کودکان مبتلا به نوع بیش فعال_ تکانشگر مشکلی در حفظ توجه ندارند، ولی نشانه‌های بیش فعالی رفتاری در آن‌ها به وضوح دیده می‌شود. این کودکان تحرک بسیار بالایی دارند و اغلب یک جا بند نمی‌شوند. تحریک پذیری بالایی دارند و سریع عصبی می‌شوند.
اختلال بیش فعالی از نوع ترکیبی
کودکانی که در این دسته قرار می‌گیرند تمام علائم بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری را با هم نشان می‌دهند. این نوع از اختلال برای درمان نیاز به زمان طولانی‌تر و تلاش بیشتری دارد.
علائم شایع در اختلال بیش فعالی کودکان
با آگاهی از نشانه‌های اختلال ADHD می‌توانید زودتر آن را در کودک‌تان تشخیص داده و برای درمان زودهنگام اقدام نمایید. از نشانه‌ها و علائم شایع در کودکان بیش فعال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پریدن مکرر وسط صحبت دیگران، ناتوانی در برنامه ریزی و تمام کردن تکالیف
- پرحرفی، نداشتن صبر و حوصله یا عصبی و حساس بودن
- نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت
- برانگیختگی، بهم زدن بازی بقیه و هل دادن بقیه‌ی کودکان و طرد شدگی توسط همسالان
- نداشتن مهارت‌های لازم در برقراری ارتباط‌های اجتماعی با دیگران
- گم‌کردن وسایل شخصی
- تحرک بیش از حد، محدودیت میدان توجه و فراموشکاری، تکانشگری
- لجبازی، عدم ثبات عاطفی و هیجان پذیری
بسیاری از والدین با مشاهده علائم بیش فعالی مستأصل می‌شوند و از نحوه‌ی واکنش مناسب به رفتارهای کودک خود آگاهی ندارن….
علت و عوامل مؤثر در ابتلا به بیش فعالی در کودکان
دلیل بروز بیش فعالی در کودکان ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌باشد. این کودکان در بخش‌هایی از مغز دچار نقص جزئی هستند. از عوامل محیطی که می‌تواند در بروز بیش فعالی در کودکان موثر باشد می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- سیگار کشیدن یا مصرف الکل در بارداری توسط مادر
- بروز مشکلات حین بارداری یا زایمان مادر
- سابقه وجود اختلال نقص توجه _ بیش فعالی در خویشاوندان
- مسمویت ناشی از سرب موجود در هوا حاصل از دود اتومبیل‌ها و آلودگی هوا
- مصرف غذاهای محتوی افزودنی‌هایی مانند شیرین کننده‌های مصنوعی، رنگ دهنده‌های خوراکی و مواد نگهدارنده غذایی
پیامدهای پیش فعالی در آینده کودک
از جمله پیامدهای عدم درمان به موقع بیش فعالی کودکان می‌توان به طرد شدن توسط همسالان، بروز رفتارهای ضد اجتماعی، گرایش به مصرف مواد مخدر، افسردگی، اضطراب، اختلالات یادگیری و شدید شدن علائم ADHD در نوجوانی اشاره داشتوالدین باید توجه داشته باشند، تربیت کودک بیش فعال به تنهایی کار ساده‌ای نبوده و برای مقابله با این پیامد‌ها باید برای زندگی با کودک بیش فعال خود، از طریق آموزش‌ها و مشاوره آمادگی لازم را پیدا نمایند
بیش فعالی در بزرگسالی
در صورتی که بیش فعالی در کودکی درمان نشود، علائم آن تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و اغلب با فراموشکاری و جنب و جوش بسیار زیاد همراه است. بزرگسالان بیش فعال اغلب خواب کمی دارند و بی‌قرار هستند. افراد مبتلا در بزرگسالی نمی‌توانند از یک دستور العمل خاص پیروری کنند و یا به سازماندهی وظایف بپردازند.
این اختلال در بزرگسالی آسیب‌های زیادی را برای فرد به وجود می‌آورد و برخلاف تصور ممکن است منجر به افسردگی در فرد شود؛ به همین دلیل برای درمان آن نیاز به مداخلات مشاوره‌ای و استفاده از دارو دارد. در جلسات مشاوره‌ای آموزش روش کنترل بیش فعالی کمک زیادی به فرد مبتلا می‌کند
مشاوره و درمان بیش فعالی کودکان
اگر با توجه به نشانه‌ها و علائم گفته شده در این مقاله متوجه بیش فعالی کودک خود شدید، توصیه می‌کنیم هر چه سریع‌تر برای دریافت مشاوره و درمان بیش فعالی توسط یک فرد متخصص در زمینه کودکان و نوجوانان اقدام کنید. مشاوره کودک می‌تواند به شما در یادگیری روش‌های تربیتی و آموزشی مناسب، نحوه رفتار صحیح با کودک بیش فعال و درمان این اختلال کمک کند.
خدمات درمانی و آموزش مهارت‌ها
با خدمات درمانی مخصوص تا حد زیادی از مشکلات این کودکان در خانه و مدرسه کم خواهد شد. در جلسات درمانی مهارت های لازم برای کودکان بیش فعال نیز به بچه‌ها آموزش داده خواهد شد. همچنین به والدین درباره چگونگی صحبت درباره بیش فعالی با کودک آموزه‌هایی داده می‌شود. این درمان‌ها در کودکی کنترل بیش فعالی در بزرگسالی را آسان‌تر می‌کند.
دارو درمانی
داروها تأثیر درمانی ندارند و تنها کنترل کننده هستند. اغلب برای کاهش و کنترل رفتارهای تکانشگری و افزایش تمرکز در کودکان مبتلا از داروهای محرک استفاده می‌کنند. اما این داروها ممکن است در تمام کودکان تأثیر نداشته‌باشد. در این صورت از داروهای غیر محرک برای افراد بالای 6 سال استفاده می‌شود. علاوه بر این می‌توان از مکمل‌های غذایی حاوی اُمگا3 استفاده کرد. داروی واریان از جمله مکمل‌های دارویی حاوی امگا3 است که تأثیرات مثبتی را در افراد مبتلا به بیش فعالی اعمال می‌کند.
تأثیر ورزش در درمان بیش فعالی کودکان
امروزه علاوه بر درمان‌های روانشناختی و دارویی از ورزش‌های مناسب برای کودکان بیش فعال جهت تخلیه انرژی و بالا بردن تمرکز آن‌ها استفاده می‌شود. از جمله ورزش‌های مناسب برای کودکان بیش فعال می‌توان به جودو، کاراته، شنا و فوتبال اشاره کرد. این ورزش‌ها علاوه بر این که منجر به تخلیه انرژی در کودکان می‌شود، به تقویت عضلات و استخوان‌بندی و از آن مهم‌تر افزایش کیفیت خواب آن‌ها کمک می‌کند. توجه داشته‌باشید که کودکان بیش فعال، کودکان ویژه‌ای هستند و نیاز به دریافت آموزش‌های ویژه و استثنایی دارند. اگر کودکی مبتلا به ADHD دارید، حتما با مراکز تخصصی در ارتباط باشید تا از جدیدترین درمان‌ها بهره مند شوید
راهکارهایی برای کمک به والدین کودکان بیش فعال
خانواده و والدین نقش بسیار زیادی در درمان بیش فعالی کودک دارند. مطمئنا زندگی و تربیت کودک بیش فعال کمی سخت به نظر می‌رسد اما شما می‌توانید با کمک به روند درمان، در رشد و توسعه کودک خود مؤثر باشید. برای کودک خود برنامه‌ریزی کنید. لیستی از کارها را برای او بنویسید و به دیوار بزنید. کودکان بیش فعال در صورتی که در محدوده‌ی قوانین قرار بگیرند می‌توانند بهترین عملکرد را از خود نشان دهند. بهتر است برنامه‌ای که برای کودک می‌نویسید دقیق باشد. بهتر است محیط خانه را ساکت و بدون سرو صدا نگه دارید. شلوغی باعث کاهش توجه و افزایش تکانشگری و تحریک او می‌شود.
نکات درمانی برای افراد مبتلا به بیش فعالی
- ممکن است نظم بخشیدن به کارها برایتان سخت باشد. کارهای مهمتان را روی برگه‌های چسب دار بنویسید و به دیوار بزنید تا یادتان نرود آن‌ها را انجام دهید. برنامه‌ریزی کمک زیادی به شما می‌کند.
- راه‌هایی برای تخلیه انرژی مثل ورزش کردن و آرام شدن مثل گوش دادن به موسیقی ملایم و یا انجام یوگا و مدیتیشن پیدا کنید.
- اهداف خود را به صورت واقع بینانه انتخاب کنید و بیشتر تمرکز خود را بر روی کارهایی که در انجام آن‌ها مهارت دارید بگذارید.
- زمانی که کارها را به خوبی و با تمرکز انجام می‌دهید به خود پاداش دهید. این کار باعث شرطی سازی ذهن شما می‌شود.